Α. Αποτίμηση του αποτελέσματος των δημοτικών και νομαρχιακών εκλογών
1. Το μήνυμα που δεν εστάλη. Τα πολλά μηνύματα με πολλούς αποδέκτες.
α) Σαφές μονοσήμαντο μήνυμα που θα επιτάχυνε τις πολιτικές εξελίξεις όπως επιθυμούσε η ΝΔ δεν εστάλη. Οι δημοτικές και νομαρχιακές εκλογές δεν ανέδειξαν μεγάλες ανακατατάξεις σε επίπεδο αυτοδιοικητικών ή κομματικών συσχετισμών. Ενισχύθηκαν σαφώς τα αυτοδιοικητικά χαρακτηριστικά και αυτή η τάση πρέπει να χαιρετηθεί και να ενισχυθεί. Το μόνο ασφαλές πολιτικό συμπέρασμα είναι ότι οι επόμενες εθνικές εκλογές είναι ανοιχτές και αναμένεται μια σκληρή μάχη στήθος με στήθος, στην οποία αυτή τη στιγμή η ΝΔ έχει ένα εύθραυστο προβάδισμα.
β) Η ΝΔ είχε πρόοδο αλλά δεν πέτυχε τον στρατηγικό της στόχο. Ηττήθηκε εκλογικά και όχι μόνο επικοινωνιακά στην Υπερονομαρχία. Βγαίνει τραυματισμένη εσωτερικά από την υπόθεση της υπερνομαρχίας και με ανοιχτό το δίλημμα: μεσαίος χώρος ή λαϊκή δεξιά. Έχει υποστεί σοβαρό πλήγμα η εικόνα των ικανοτήτων της ηγεσίας της και συνακόλουθα των κυβερνητικών της δυνατοτήτων.
γ) Το ΠΑΣΟΚ σε μια συγκυρία που παρέμενε δυσμενής γι’ αυτό παρά την βελτίωση του κλίματος λόγω της εξάρθρωσης της 17 Ν υπέστη απώλειες αλλά όχι βαριά ήττα. Στο Λεκανοπέδιο παρά την απώλεια δήμων στη Β’ Αθήνας κρατάει τις δυνάμεις του (μεγάλα έργα, απασχόληση) ενώ έχει απώλειες στις αγροτικές περιοχές όπου δεν προετοίμασε τον αγροτικό πληθυσμό για τις επερχόμενες αναγκαίες αλλαγές. Υπέστη βαριά ήττα στον Δήμο και την Νομαρχία Θεσσαλονίκης όπου αποτυπώνεται κυρίως στην εκλογή του κ. Ψωμιάδη η απουσία του ΠΑΣΟΚ από τα ιδεολογικά μέτωπα τα τελευταία χρόνια.
Η προ πενταμήνου βεβαιότητα για την επερχόμενη εκλογική ήττα και η αμφισβήτηση Σημίτη έχουν αυτή τη στιγμή εξαφανιστεί. Παρά ταύτα το ΠΑΣΟΚ εξακολουθεί να υπολείπεται της ΝΔ, να έχει «κουράσει» ένα τμήμα του εκλογικού σώματος, να μην μπορεί αυτή τη στιγμή να συγκροτήσει και να ενεργοποιήσει μια νέα προοδευτική πλειοψηφία. Το δίπτυχο νέο κύμα εκσυγχρονισμού-μεταρρυθμίσεων και συγκρότηση προοδευτικού πλειοψηφικού πόλου αποδεικνύεται ως μόνη διέξοδος ανάκαμψης και συσπείρωσης.
δ) Το ΚΚΕ ηττήθηκε, η συνεργασία με το ΔΗΚΚΙ δεν απέδωσε, ένα μεγάλο τμήμα της βάσης του απέρριψε τις επιλογές του τόσο στον α’ όσο και στον β’ γύρο. Πρόκειται για μείζονος σημασίας αποσταθεροποίηση του πυρήνα του ΚΚΕ, προμήνυμα της επερχόμενης εκλογικής και πολιτικής παρακμής. Ενώ ένα τμήμα των ψηφοφόρων του αρνείται να ακολουθήσει την γραμμή για τον β’ γύρο και ενίσχυσε τους συνδυασμούς του ΠΑΣΟΚ, ένα άλλο καθόλου ευκαταφρόνητο τμήμα, δέσμιο μιας τυφλής αντιπασοκικής στάσης στρέφεται και ενισχύει ευθέως δεξιούς συνδυασμούς. Η ευρωπαϊκή και κυρίως η γαλλική εμπειρία προειδοποιεί ότι αυτό το τμήμα μπορεί να αποτελέσει «μαγιά» για ένα πιθανό ακροδεξιό μόρφωμα.
Tα αποτελέσματα έδωσαν στον ΣΥΝ μια τελευταία ευκαιρία, στον βαθμό που θα τα αποκωδικοποιήσει σωστά, ξεπεράσει την κρίση στρατηγικής και φυσιογνωμίας που τον διαπερνά και επανασυνδεθεί καθαρά με την στρατηγική της Κεντροαριστεράς. Έχει τα καλύτερα αποτελέσματά του στην πλειοψηφία των περιπτώσεων όπου συμμετέχει σε συνδυασμούς συνεργασίας της ευρύτερης Κεντροαριστεράς. Όμως τόσο στον α’ γύρο όσο και με την «κατά συνείδηση ψήφο» του β’ γύρου ανεδείχθη το πρόβλημα απουσίας σαφούς στρατηγικής του ΣΥΝ. Το δίλημμα «πόλος της ριζοσπαστικής αριστεράς» (χωρίς μάλιστα το ΚΚΕ και το ΔΗΚΚΙ που φαίνεται να επιμένουν στη δική τους συσπείρωση) ή συμμετοχή σ’ ένα μεγάλο πολυφωνικό και πολύχρωμο πόλο της Κεντροαριστεράς επανέρχεται την επομένη των εκλογών. Η ηγεσία του ΣΥΝ μέχρι στιγμής δεν φαίνεται να μπορεί να αποκολληθεί από την πρώτη στρατηγική παρ’ ότι ένα μεγάλο μέρος τη βάσης του κόμματος «δείχνει» με την ψήφο του την δεύτερη.
2. Η συμμετοχή της ΑΕΚΑ στην εκλογική μάχη
Η ΑΕΚΑ στήριξε κυρίως συνδυασμούς με κεντροαριστερή κατεύθυνση και όπου αυτό δεν κατέστη εφικτό συνδυασμούς που είχαν αυτοδιοικητικά και πολιτικά χαρακτηριστικά συμβατά με τους προσανατολισμούς μας, ενώ οι επικεφαλείς προείρχοντο κυρίως από τον ευρύτερο αριστερό χώρο. Κατέγραψε την παρουσία της μέσα σ’ αυτούς τους συνδυασμούς είχε και ορισμένες πρώτες εκλογικές επιτυχίες: ο Σπύρος Βάρελης εξελέγη Δήμαρχος στο Δήμο Θιναλίων, Καποδιστριακό δήμο της Κέρκυρας. Εκλέξαμε δύο νομαρχιακούς συμβούλους στην Υπερνομαρχία Αθηνών-Πειραιώς, την Δανάη Αντωνάκου στη νομαρχία Αθήνας με 19590 ψήφους και την Εύη Γιαννοπούλου στη Νομαρχία Πειραιά με 18750. Στο Αγρίνιο εκλέχτηκε δημοτικός σύμβουλος ο Γ. Κωτσαρέλης, στην Λάρισα η Ζωή Ακριβούλη, στα Τρίκαλα ο Θανάσης Βαβύλης, στο Χαϊδάρι ο Π. Στασινός, στο Γαλλικό του Κιλκίς ο Μανώλης Μανωλίδης, στο Διακοφτό Αχαΐας ο Χρ. Πράππας. Δεκάδες νομαρχιακοί και δημοτικοί σύμβουλοι χωρίς να ανήκουν στην ΑΕΚΑ κινήθηκαν στο δικό μας κλίμα, ήρθαν σε επαφή μαζί μας και αποκτήσαμε νέους φίλους. Οι σύντροφοί μας που δεν εκλέχτηκαν, συγκέντρωσαν σημαντικό αριθμό προτιμήσεων ενώ έδωσαν παντού το στίγμα μας με σαφήνεια και επάρκεια. Το πιο σημαντικό είναι ότι η Κίνησή μας ανεδείχθη ως μια μικρή αλλά υπαρκτή πολιτική δύναμη, οι υποψήφιοι αλλά και τα στελέχη της που ενεργοποιήθηκαν απέκτησαν δεσμούς με την λαϊκή βάση του ΠΑΣΟΚ, η ΑΕΚΑ απέκτησε μεγαλύτερη αναγνωρισιμότητα, καταγράφηκε ως ένας αξιόπιστος εταίρος στα ευρύτερα σχήματα συνεργασίας. Αυτό το μεγάλο κέρδος αντισταθμίζει αρνητικές πλευρές που προέκυψαν από αναγκαστικές επιλογές και συμβιβασμούς που δημιούργησαν προβληματισμούς και ανησυχίες σ’ ένα περίγυρό μας, χωρίς όμως να αλλοιώσουν την φυσιογνωμία μας και να αποσταθεροποιήσουν την σχέση μας με αυτόν τον απαιτητικό περίγυρο.
3. Η Ακροδεξιά. Η ανάμειξη της Εκκλησίας στον εκλογικό αγώνα.
Το υψηλό ποσοστό του Καρατζαφέρη ήταν περιστασιακό, ο ίδιος δεν έχει τα πολιτικά και πνευματικά εφόδια να συγκροτήσει αξιόλογη ακροδεξιά παράταξη, όμως αντικειμενική βάση για μια υπαρκτή ακροδεξιά συσπείρωση όχι παραδοσιακού τύπου έχει εδώ και καιρό διαμορφωθεί μέσα στην ελληνική κοινωνία. Την βασική ευθύνη την έχουν όσοι στη συντηρητική παράταξη ερωτοτροπούν συστηματικά με ξενόφοβες, ρατσιστικές και εθνικιστικές απόψεις. Αλλά και η ιδεολογική καχεξία της Κεντροαριστεράς και της Αριστεράς, η απροθυμία στελεχών του ΠΑΣΟΚ να αναμετρηθούν για τον φόβο του πολιτικού κόστους με δημοφιλείς αναχρονιστικές αντιλήψεις, επέτρεψαν να διαμορφωθεί ένα ανεκτικό κλίμα για ακροδεξιές αντιλήψεις και πρακτικές. Το φοβικό σύνδρομο απέναντι στην παγκοσμιοποίηση που καλλιεργούν δυνάμεις της παραδοσιακής Αριστεράς και της παραδοσιακής Δεξιάς προετοίμασαν συστηματικά το έδαφος για την Ακροδεξιά.
Στην διαμόρφωση ενός εθνικιστικού κλίματος και μιας λαϊκίζουσας προσέγγισης στα σύγχρονα θέματα έχει συμβάλλει τα μέγιστα η ηγεσία της Εκκλησίας και προσωπικά ο Αρχιεπίσκοπος. Η άμεση πλέον ανάμειξή του στον εκλογικό αγώνα, συνιστά ανεπίτρεπτη εξέλιξη για την οποία ο ίδιος έχει μέρος της ευθύνης. Το υπόλοιπο της ευθύνης βαρύνει κυρίως τη ΝΔ αλλά και το ΠΑΣΟΚ που στην προσπάθειά τους να καρπωθούν βραχυπρόθεσμα οφέλη τον αναδεικνύουν ως παράγοντα της πολιτικής ζωής.
4. Θεσσαλονίκη-Αθήνα. Βαθύτερες διεργασίες και ο ρόλος των προσώπων
Κάνουμε ιδιαίτερη αναφορά στη Θεσσαλονίκη γιατί εκεί η ήττα για το ΠΑΣΟΚ αλλά και για το σύνολο των προοδευτικών δυνάμεων είναι βαριά και ελλοχεύει σοβαρός κίνδυνος αποπροσανατολισμού στην αναζήτηση των αιτίων της ήττας στα πρόσωπα των υποψηφίων. Η ήττα όμως του ΠΑΣΟΚ στη Θεσσαλονίκη δεν αποτελεί συγκυριακό φαινόμενο. Έχει τις ρίζες της στις αρχές της δεκαετίας του ’90, τότε που με μοχλό το Μακεδονικό καλλιεργήθηκαν στον κόσμο φοβικά σύνδρομα και κλίμα επικείμενων απειλών από τους γείτονες. Τα συλλαλητήρια επανανομιμοποίησαν τον κόσμο της σκληρής Δεξιάς, δημιούργησαν συγχύσεις και εθνικιστικές ψευδαισθήσεις στις νέες γενιές. Σταθερά για μια δεκαετία κυριάρχησαν στην πόλη ακραίες συντηρητικές συμπεριφορές, κάηκαν βιβλία, διεκόπησαν επιστημονικά συνέδρια. Σε αυτό το κλίμα δεν υπήρξε άμεση και μαζική αντιπαράθεση ενώ ένας τουλάχιστον βουλευτής του ΠΑΣΟΚ έδινε ιδεολογική κάλυψη στις συμπεριφορές αυτές. Όλα αυτά τα υπόγεια ρεύματα που ουδείς φρόντισε να συγκρατήσει, ενίσχυσαν συντηρητικά πολιτικά αντανακλαστικά και κατέληξαν στη φυσική τους κοίτη, τη Νέα Δημοκρατία.
Ο ρόλος των προσώπων είναι σημαντικός όταν τα πρόσωπα βρίσκονται σε αρμονία με την παράταξή τους και έχει γίνει η κατάλληλη προετοιμασία. Η περίπτωση Τζαννετάκου αποδεικνύει ότι δεν είναι δυνατόν χωρίς κόστος να εγκαταλείπει κάποιος ένα ιδεολογικοπολιτικό πλαίσιο με το οποίο τον έχει ταυτίσει η κοινή γνώμη. Οι σκληρές επιθέσεις από κύκλους της ιεραρχίας, της λαϊκής δεξιάς και της ακροδεξιάς για εκσυγχρονιστικές απόψεις που μέχρι πρόσφατα υπεράσπιζε αποδεικνύουν ότι η επιλογή του για την θέση του υπερνομάρχη ήταν αφύσικη και ο ίδιος όφειλε να μην την αποδεχθεί.
Στους τρεις μεγάλους δήμους, το ΠΑΣΟΚ δεν είχε προετοιμάσει λύσεις, ουσιαστικά είχε παραιτηθεί της διεκδίκησής τους. Η ΑΕΚΑ είχε προτείνει για την Αθήνα αυτοδιοικητικές λύσεις είτε από το ΠΑΣΟΚ (Σταύρος Μπένος) είτε από τον ευρύτερο φιλελεύθερο χώρο (Στέφανος Μάνος). Από το ΠΑΣΟΚ επιλέγει τελικώς η αντιμετώπιση της υποψηφιότητας Μπακογιάννη με στενά κομματική υποψηφιότητα. Ο Χρ. Παπουτσής εκκινώντας από εμφανώς μειονεκτική θέση έδωσε μαζί με τους υποψήφιους δημοτικούς και διαμερισματικούς συμβούλους με μαχητικότητα και επάρκεια την εκλογική μάχη. Η ΑΕΚΑ και ο Σπύρος Καβουνίδης που την εκπροσωπούσε στο ψηφοδέλτιο στάθηκαν δίπλα του με συνέπεια καθ’ όλη τη διάρκεια της εκλογικής αναμέτρησης. Ένα μικρό μέρος του χαμένου εδάφους καλύφθηκε, η εκλογή πήγε στον β’ γύρο όμως η αρχική αίσθηση για άνετη επικράτηση της κας Μπακογιάννη επιβεβαιώθηκε. Τέλος, η συσπείρωση του ΠΑΣΟΚ στο ψηφοδέλτιο της «Όμορφης Πόλης» δεν έφτασε στα προσδοκώμενα επίπεδα, ενώ ο συνδυασμός δεν είχε διεισδυτικότητα σε άλλους πολιτικούς χώρους.
Στη Θεσσαλονίκη η επιλογή του Σπύρου Βούγια θα ήταν ιδανική αν είχε προετοιμαστεί μεθοδικά, αν δεν είχε υπονομευθεί από άλλες επιλογές που έγιναν με εντελώς βραχυπρόθεσμους ορίζοντες. Η απουσία του από το Δημοτικό Συμβούλιο σημειώθηκε και κόστισε . Το πρόγραμμα του Συνδυασμού, ο αυτοδιοικητικός και ευρύτερος λόγος του Σπ. Βούγια ήταν εξαιρετικής ποιότητας, όμως και αυτή η υποψηφιότητα ήρθε αργά και αποδυναμωμένη.
Τέλος στον Πειραιά η επιλογή του Δρίτσα απεδείχθη ορθή και έφερε ένα ικανοποιητικό ποσοστό. Με σοβαρή δουλειά στο Δημοτικό Συμβούλιο και με την διαμόρφωση κλίματος εμπιστοσύνης και συνεργασίας με το σύνολο των προοδευτικών δυνάμεων ο Θοδωρής Δρίτσας και το «Λιμάνι της αγωνίας» μπορούν να αποτελέσουν εναλλακτική λύση στην συντηρητική διοίκηση του Δήμου.
Β. Η συζήτηση για την Κεντροαριστερά. Η πρόταση της ΑΕΚΑ για την δημιουργία «Επιτροπής Επαφής».
Μετά τις δημοτικές εκλογές ξεκίνησε και πάλι η συζήτηση για τον προοδευτικό πόλο της Κεντροαριστεράς. Η ΑΕΚΑ επίμονα από την ίδρυσή της αγωνίζεται για τη συγκρότηση αυτού του πόλου. Όταν πολλοί στον ΠΑΣΟΚ και ο ΣΥΝ κάτω από το βάρος της εκλογικής ήττας σε Ιταλία και Γαλλία θεωρούσαν το κεφάλαιο αυτό κλειστό επισημαίναμε ότι η διαμόρφωση μιας νέας κοινωνικής και πολιτικής πλειοψηφίας αποτελεί τον μόνο βατό δρόμο. Κατά συνέπεια χαιρετίζουμε την όποια κινητικότητα γύρω από το θέμα της Κεντροαριστεράς. Επειδή όμως κατ’ επανάληψη αυτή η συζήτηση εξαντλείται στις σελίδες των εφημερίδων και εκφυλίζεται σε επικοινωνιακές πιέσεις, καχυποψίες και μικρομεγαλισμούς επισημαίνουμε ότι απαιτείται σοβαρότητα, σχέδιο, λιγότερα συνθήματα και πιο πολλή δουλειά.
Βάση οποιασδήποτε συνεννόησης είναι η προγραμματική σύμπτωση. Αυτό είναι το κορυφαίο ζητούμενο. Η αλλαγή του εκλογικού νόμου είναι μια παράλληλη συζήτηση όχι όμως προαπαιτούμενο. Απαιτείται μια θεσμικά κατοχυρωμένη διαδικασία με αρχή, μέση και τέλος, που θα οργανώσει τον διάλογο στα προγραμματικά ζητήματα και στο εκλογικό σύστημα και θα καταλήγει σε συγκεκριμένα πορίσματα.
Η συγκεκριμένη μας πρόταση είναι: η συγκρότηση μιας Επιτροπής Επαφής από δυνάμεις (κόμματα, κινήσεις, πρόσωπα) που επιθυμούν να διερευνήσουν τις δυνατότητες διαμόρφωσης ενός πολύχρωμου πόλου των δυνάμεων της Κεντροαριστεράς και της Αριστεράς. Αυτή η επιτροπή να έχει χρονική άνεση αλλά και ημερομηνία λήξης, σ’ αυτήν να συζητηθούν όλα ανεξαρτήτως τα ζητήματα που άπτονται κοινού προγράμματος, εκλογικού συστήματος, κοινής δράσης κ.λ.π. Οι δυνάμεις που τελικά θα συμφωνήσουν θα προχωρήσουν μαζί.
Η συγκρότηση και η λειτουργία αυτής της επιτροπής αποτρέπει επικοινωνιακά παιχνίδια και σκιαμαχίες που έχουν ήδη βλάψει την προοπτική μιας σοβαρής αναζήτησης για την Κεντροαριστερά. Το ΠΑΣΟΚ ως κόμμα και όχι ως άθροισμα στελεχών θα πρέπει να διαμορφώσει συγκεκριμένη και συλλογική πρόταση, ενώ ο ΣΥΝ θα πρέπει να αποσαφηνίσει την στρατηγική του αποφασίζοντας αν θα συμβάλλει στην διαμόρφωση του πόλου της Κεντροαριστεράς ή θα επιμένει στη διαμόρφωση του λεγόμενου πόλου της ριζοσπαστικής Αριστεράς χωρίς τις δυνάμεις της σοσιαλδημοκρατίας. Μόνο έτσι θα αποσαφηνιστεί το τοπίο, θα φανεί ποιοι θέλουν και μπορούν να συνεννοηθούν.
Αυτή η διαδικασία, της Επιτροπής Επαφής, παρέχει εχέγγυα σοβαρότητας και διαφάνειας. Σε μια τέτοια διαδικασία ή σε κάποια παρόμοια που θα εξασφαλίζει αυτά τα εχέγγυα η ΑΕΚΑ θα συμβάλλει με όλες της τις δυνάμεις.