Ο δημοκρατικός εκσυγχρονισμός της ελληνικής κοινωνίας πρέπει να συγκροτηθεί σε τρείς αλληλένδετες κατευθύνσεις.
α) στην προσαρμογή στις νέες συνθήκες παραγωγής και γενικά οικονομικής δράσης στα πλαίσια των νέων τεχνολογιών και της παγκοσμιοποίησης.
β) Στην ολοκλήρωση του «εκδυτικισμού» της χώρας μέσω της ενσωμάτωσής της στο σκληρό πυρήνα της πολιτικής και οικονομικής ενοποίησης της Ευρώπης.
γ) Μέσω των παραπάνω στόχων, στην παράλληλη ενδυνάμωση, επέκταση και εμβάθυνση των ατομικών, κοινωνικών και οικονομικών δικαιωμάτων των πολιτών.
Η υλοποίηση αυτών των προσανατολισμών συνεπάγεται την προώθηση ενός προγράμματος ριζικών μεταρρυθμίσεων σ’ όλους τους τομείς, στηριγμένου σε ευρύτατες συναινέσεις. ΄Όμως οι αντιστάσεις είναι ισχυρές και σε όλα τα επίπεδα:
α) Στο κοινωνικό-οικονομικό πεδίο οι αντιστάσεις συγκροτούνται από την ανησυχία (δικαιολογημένα ή όχι) τμημάτων του πληθυσμού που αισθάνονται ότι απειλείται η σημερινή θέση τους στην κοινωνική διάρθρωση. Πράγματι, ομάδες και στρώματα καλούνται να αναπροσαρμοστούν στις νέες συνθήκες, αλλιώς αντικειμενικά κινδυνεύουν με περιθωριοποίηση (εφόσον ο εκσυγχρονισμός δεν πάρει δημοκρατικό χαρακτήρα). Αλλά και στο ανώτερο οικονομικό επίπεδο υπάρχουν συμφέροντα που σαφώς σχετίζονται με τη γενική καθυστέρηση της χώρας, τον αντιαναπτυξιακά διογκωμένο κρατικό μηχανισμό και τις παραδοσιακές σχέσεις διαπλοκής, που επίσης απειλούνται από την εφαρμογή ενός εκσυγχρονιστικού προγράμματος.
β) Στο πεδίο της ιδεολογίας οι αντιστάσεις συγκροτούνται από ένα μείγμα παραδοσιακών (δεξιών και αριστερών) στερεότυπων, με τις ιδέες ενός ανερχόμενου ελληνοχριστιανικού εθνικισμού που τόσο καθαρά εκφράστηκε στα συλλαλητήρια για το Μακεδονικό, στην υπόθεση Οτζαλάν, στην υποστήριξη του Μιλόσεβιτς και στις «λαοσυνάξεις» της Εκκλησιαστικής ιεραρχίας. Διαμορφώνεται, λοιπόν, μια αντιευρωπαϊκή, αντιαναπτυξιακή, αντιδημοκρατική ιδεολογία της «καθ’ ημάς Ανατολής». Η υποτιθέμενη δυνατότητα εθνικού δρόμου ανάπτυξης αποτελεί το «ζωτικό της ψεύδος». Η συνάντηση αυτής της ιδεολογίας με τα φτωχά στρώματα που κινδυνεύουν με περιθωριοποίηση αλλά και με τις ανώτερες οικονομικά ομάδες της κατεστημένης καθυστέρησης παράγουν ένα εκρηκτικό μείγμα, επικίνδυνο για την πολιτική ζωή και την πρόοδο του τόπου.
γ) Στο πολιτικό πεδίο οι αντιστάσεις σχετίζονται με την αδράνεια των παραδοσιακών αντιθέσεων, που, αν και έχουν από καιρό πάψει να λειτουργούν προωθητικά, εξακολουθούν, εντούτοις, να διαμορφώνουν σε μεγάλο βαθμό τον πολιτικό χάρτη, παράγοντας συγχύσεις και αντιφάσεις. Στην παραδοσιακή κατάταξη, το ΚΚΕ και το ΔΗΚΚΙ ανήκουν στην Αριστερά, όμως αυτό πια δεν έχει παρά μόνο ιστορική-συμβολική σημασία. Στην πραγματικότητα τα δύο αυτά κόμματα ανήκουν ήδη στη νέα εθνικιστική, λαϊκιστική συντήρηση. Τον ίδιο κίνδυνο μετάλλαξης διατρέχει και ο ΣΥΝ με την πολιτική που του επιβάλλεται από τη συμμαχία «αριστερού ρεύματος» και «προεδρικών».Η μετεξέλιξη –εκ των άνω- του ΠΑΣΟΚ από κόμμα λαϊκιστικό σε κόμμα «ομπρέλα» όλων των εκσυγχρονιστικών δυνάμεων είχε αντιφατικά ως τώρα αποτελέσματα. Ουσιαστικά έχουμε: μια κυβέρνηση-ΠΑΣΟΚ εκσυγχρονιστική (αλλά με ταλαντεύσεις και καθυστερήσεις) και ένα κόμμα ΠΑΣΟΚ ανομοιογενές, ετερόκλητο άθροισμα δυνάμεων που τελικά ισορροπεί σε θέση ουδέτερη, ασαφή, μερικές φορές συντηρητική. Παράλληλα, η σταδιακή, παθητική ενσωμάτωση του κόμματος στο κράτος προσδίδει, μοιραία, στο ΠΑΣΟΚ χαρακτηριστικά καθεστωτισμού. Το κόμμα είναι πιο πίσω από την κυβέρνησή του. Η αντίφασή του γίνεται παραλυτική. Η ΝΔ, τέλος, ταλαντεύεται ανάμεσα στο νέο-φιλελευθερωτισμό, στο κλασικό μοντέλο της λαϊκής Δεξιάς και στη νέα (και παλιά) Ακροδεξιά.
Για την προώθηση του εκσυγχρονιστικού εγχειρήματος και την κάμψη των αντιστάσεων απαιτείται ριζική αναδιάταξη του πολιτικού σκηνικού. Κλειδί αποτελεί η μετεξέλιξη του ΠΑΣΟΚ. Πρέπει να γίνει δεκτό:
α) Ότι είναι αναγκαία η διαμόρφωση ενός μεγάλου πλειοψηφικού ρεύματος για το δημοκρατικό εκσυγχρονισμό, του οποίου η ισχύς δεν θα εκφράζεται μόνο στο Κοινοβούλιο (αυτό είναι ανεπαρκές) αλλά και θα ηγεμονεύει ιδεολογικά στην «κοινωνία των πολιτών».
β) Ότι οι δυνάμεις που συγκροτούν αυτό τον πολιτικό πόλο είναι μια πραγματική πανσπερμία, όπου υπάρχουν διαφορετικές ταχύτητες, διαφορετικές εμβαθύνσεις, διαφορετικές ιστορικότητες, διαφορετικά, εντέλει, συμφέροντα.
γ) Ότι μια τέτοια πανσπερμία υποχρεώνει στην πλουραλιστική έκφραση του πολιτικού υποκειμένου. Η μονοκομματική έκφραση οδηγεί υποχρεωτικά στη συρρίκνωση και στην ουδετεροποίηση του υποκειμένου, καθώς το πολυσυλλεκτικό κόμμα λειτουργεί ως «προκρούστεια κλίνη». Αντίθετα, ο πολυκομματικός πόλος επιτρέπει την έκφραση όλων των υπαρκτών δυνάμεων, προσδίδει το μεγαλύτερο δυνατό εύρος στην παράταξη, κάνει δυνατό ένα καλύτερο υπολογισμό και αξιοποίηση του πραγματικού συσχετισμού δυνάμεων, επιτρέπει, τέλος, προωθητικούς συμβιβασμούς ανοιχτούς ενώπιον της κοινωνίας.
δ) Η μετεξέλιξη του ΠΑΣΟΚ σε σύγχρονο σοσιαλδημοκρατικο κόμμα (με εγκατάλειψη, άρα, του λαϊκιστικού πολυσυλλεκτισμού του) δεν οδηγεί υποχρεωτικά σε μείωση της επιρροής του. Σε κάθε περίπτωση όμως, αυτή η μετεξέλιξη θα επιτρέψει στο ΠΑΣΟΚ να παρέμβει εποικοδομητικά στη συγκρότηση του μεγάλου πλουραλιστικού μετώπου του εκσυγχρονισμού. Τέτοιες εξελίξεις στο ΠΑΣΟΚ (σε συνδυασμό και με αλλαγές στον εκλογικό νόμο) θα λειτουργήσουν καταλυτικά, συμπαρασύροντας και τους άλλους πολιτικούς χώρους σε ανάλογες προσαρμογές. Τα υπάρχοντα κενά θα καλυφθούν. Ο αδιέξοδος δικομματισμός θα μεταβληθεί σε γόνιμο διπολισμό.
Το πολιτικό ζητούμενο του εκσυγχρονισμού δεν εξαντλείται στην ενδυνάμωση του ΠΑΣΟΚ. Αυτό δεν είναι επαρκές. Το ζητούμενο του εκσυγχρονισμού είναι η διαμόρφωση της μεγάλης και πολύμορφης, ιδεολογικής πολιτικής και κοινωνικής συμμαχίας που θα αναμορφώσει τη χώρα μπροστά στον 21 αι. Σ’ αυτά τα πλαίσια η Ανανεωτική Δημοκρατική Αριστερά θα πρέπει να αναλάβει τις ευθύνες της.
Γ.ΚΑΡΙΠΙΔΗΣ
Μέλος της Πολιτικής Γραμματείας
Α.Ε.Κ.Α.