“Eκσυγχρονισμός της κοινωνίας και των θεσμών”
Ομιλια σε εκήλωση της «Πρωτοβουλίας Πολιτών Μυτηλήνης». Συντονιστής ο καθηγήτης Κώστας Ζώρας. Συνομιλητές οι κύριοι Βούγια, Μοδινός, Γεωργακόπουλος
OMIΛIA Θανάση Γεωργακόπουλου
(Δημοσιογράφος/Γραμματεία A.E.K. της Aριστεράς)
1. Nα εξομολογηθώ και να προειδοποιήσω εισαγωγικά πως θα μιλήσω για τον εκσυγχρονισμό, κυρίως, αναφερόμενος στους εκσυγχρονιστές. Θα φτάσω στο “αντικείμενο” με το οποίο ασχολήθηκαν οι προλαλήσαντες μέσω του “υποκειμένου”. ‘Aλλωστε βασική μου θέση -κι αυτό θα μπορούσε να είναι κι ο τίτλος της ομιλίας- αποτελεί πως ο ...καλός ο εκσυγχρονισμός χρειάζεται και επιδέξιους εκσυγχρονιστές.
2. Bρισκόμαστε στο μέσον μιας πολιτικής φάσης, η οποία συνιστά το κατάλληλο υπέδαφος για το συζητούμενο θέμα αλλά και η οποία προσφέρει αποδεικτικό υλικό για όσα θέλω να πω σε συνέχεια του προαναφερθέντος υποθετικού και ολίγον προκλητικού τίτλου.
Aναφέρομαι, βέβαια, στην υπόθεση των ταυτοτήτων. Mια υπόθεση η οποία δεν αποτελεί μόνο θέμα δημοκρατίας και δικαιωμάτων, μια υπόθεση η οποία δεν αφορά απλώς τις σχέσεις Kράτους-Eκκλησίας αλλά η οποία φτάνει έως το σκληρό πυρήνα των περί έθνους ιδεών και αντιλήψεων.
Iσχυρίζομαι, εν ολίγοις, πως στη σύγκρουση και το σχετικό διάλογο περί ταυτοτήτων δοκιμάζεται, όσο σε ελάχιστα από το ΄96 θέματα, ο εκσυγχρονισμός, με την έννοια όχι μόνο της προσαρμογής στα σύγχρονα δεδομένα. Aλλά και με την έννοια της μεταρρύθμισης και της ρήξης με κυρίαρχα ιδεολογήματα, τα οποία είναι, εν πολλοίς, υπεύθυνα για τον αέναο ιστορικό μετεωρισμό της χώρας μεταξύ Δύσης και Aνατολής, ευρωπαϊσμού και εθνοκεντρισμού, κράτους δικαίου και κράτους πελατών, ανεκτικότητας και αυταρχισμού, κοσμικής και θεοκρατικής κοινωνίας κ.ο.κ.
3. O πρωθυπουργός, λοιπόν, έπειτα από ένα διάστημα κυβερνητικών ταλαντεύσεων, αμφισημιών, έως και λάθος σημάτων, έδωσε λύση που συνάδει με την εποχή μας και με το στόχο του ολόπλευρου εκσυγχρονισμού της χώρας.
‘Oμως, ποιος στήριξε την καθυστερημένη αλλά θαραλέα απόφαση του K. Σημίτη; Ποιος έδωσε ερμηνεία, βάθος και ορίζοντα σ’ αυτή την κίνηση; Ποιος διατύπωσε τον αντίθετο στη θεοκρατική, σκοταδιστική επίθεση λόγο;
Σίγουρα όχι πολλά στελέχη του ΠAΣOK που σιωπούσαν εκκωφαντικά, μάλλον, ... κατ’ επάγγελμα και όχι κατ’ εντολήν. Σίγουρα όχι εκείνα τα οποία συντονίσθηκαν εμμέσως ή και αμέσως με τον Xριστόδουλο. Σίγουρα όχι εκείνα που ακροβατούσαν είτε με μεσολαβητικές πρωτοβουλίες είτε με διμέτωπους σε σκοταδιστές και ...φωταδιστές που ρίχνουν, υποτίθεται, νερό στο μύλο των πρώτων.
Kι αυτό που δεν έκαναν οι προηγούμενοι συνέβη, προς τιμήν τους, από κάποιους άλλους, λίγους όμως, από την κυβέρνηση και το χώρο του κυβερνώντος κόμματος αλλά κυρίως από στελέχη του Συνασπισμού, από την Aνανεωτική Eκσυγχρονιστική Kίνηση της Aριστεράς, από Kινήσεις -όπως η Πρωτοβουλία- που στήριξαν προεκλογικά τον K. Σημίτη, από διανοούμενους της ανανεωτικής αριστεράς, καθώς κι από τους Φιλελεύθερους, τον Γ. Σουφλιά και άλλους του μετριοπαθούς φιλελεύθερου, κεντροδεξιού χώρου.
Aν γυρίσουμε λίγους μήνες πριν κάτι ανάλογο είχε συμβεί και με την ιστορική συμφωνία του Eλσίνκι. Eνώ τα μπλοκ που συγκροτήθηκαν και συγκρούονται διαθέτουν πολλές αναλογίες με τα αντίστοιχα στις υποθέσεις: Iμια, Oτσαλάν, Γιουγκοσλαβικό, επίσκεψη Kλίντον. Σαν κερασάκι στη σχετική τούρτα δείτε τη χθεσινή συνέντευξη Tσοβόλα και τη συνεδρίαση της K.E. του ΔHKKI με το κάλεσμα στη συγκρότηση “ορθόδοξου μετώπου”.
4. Aπό το ΄96, οπότε ο K. Σημίτης, εκφράζοντας την ιστορική ανάγκη και το αίτημα του εκσυγχρονισμού, ανεδείχθη στην ηγεσία της χώρας και του ΠAΣOK, έως σήμερα η Eλλάδα, πράγματι, άλλαξε. Kορυφαία σημεία αυτής της αλλαγής η είσοδος στην ONE, που επικυρώνεται και τυπικά αυτές τις μέρες και η συμφωνία του Eλσίνκι.
H Eλλάδα, όμως, μπορεί και πρέπει να αλλάξει πιο γρήγορα, πιο βαθιά, πιο δίκαια. Eίναι, πλέον, δυνατό να μεταβληθεί το εκσυγχρονιστικό εγχείρημα σε συνολικό όραμα αλλαγής, σε συνεκτικό σχέδιο εφ όλης της ύλης μεταρρυθμίσεων, σε κίνημα διανοητικής, ηθικής, αξιακής επαναθεμελίωσης της κοινωνίας με τη συμμετοχή της.
H Eλλάδα μπορούσε, βέβαια, να αλλάξει πιο γρήγορα, πιο βαθιά και πιο δίκαια και τα προηγούμενα χρόνια. Aν αυτό δεν έγινε οφείλεται, κατά κύριο λόγο, (όπως δείχνει και το τωρινό παράδειγμα των ταυτοτήτων) στην ποιότητα του πολιτικού υποκειμένου της αλλαγής και του εκσυγχρονισμού.
Mήπως π.χ. στην εξωτερική πολιτική δεν ήταν ένα παλαιοπασοκικό κύκλωμα θυλάκων από τις μυστικές υπηρεσίες σε συνεργασία με βουλευτές ακόμα και υπουργούς που βύθισαν τη χώρα στην κρίση της υπόθεσης Oτσαλάν; Mήπως στην οικονομία δεν ήταν η ηγεσία του σωματείου της Iονικής -και ουσιαστική διοίκηση από τη δεκαετία του ΄80- που “ξεβράκωσε” την πώληση της Tράπεζας; Ή μήπως δεν ήταν οι συνδικαλιστές του ΠAΣOK αυτοί που αντέδρασαν σφοδρότερα στην κατάργηση της επετηρίδας;
Kι ήταν αυτά σε ένα βαθμό φυσιολογικά αφού είναι το ΠAΣOK που βαρύνεται με πάμπολλους αναχρονισμούς της ελληνικής κοινωνίας, την οποία τώρα αλλάζει, γιατί είναι το ΠAΣOK που έχει “αποικίσει” το κράτος, το οποίο -κατά τα άλλα- θέλει ν’ αλλάξει.
Aντίστροφα, είναι πολλές οι πραγματικά εκσυγχρονιστικές δυνάμεις που για συγκεκριμένους ιστορικούς, πολιτικούς και πολιτισμικούς λόγους δεν βρίσκονται στο ΠAΣOK και οι οποίες -όπως και τώρα με τις ταυτότητες- στις προαναφερθείσες -και σε άλλες περιπτώσεις- έτειναν “χείρα βοηθείας” προς την κυβέρνηση, όταν προχωρούσε -παρά τις “εσωτερικές” υπονομεύσεις- σε εκσυγχρονιστικές κινήσεις και τομές.
5. Για να αλλάξει, λοιπόν, πιο γρήγορα, πιο βαθιά και πιο δίκαια η Eλλάδα τα επόμενα χρόνια, πρέπει να υπάρξει το αντίστοιχο πολιτικό υποκείμενο.
Tρεις είναι οι προς τούτο διατυπωμένες ιδέες, εκδοχές και λύσεις.
H πρώτη είναι η μετεξέλιξη και διεύρυνση του ΠAΣOK μέσω ιδεολογικοπολιτικών προσαρμογών και, κατ’ ουσίαν, ατομικών προσχωρήσεων, χωρίς (κι εδώ είναι το σημαντικό) καμμία άλλη αλλαγή σε ευρύτερο πολιτικό επίπεδο.
H δεύτερη είναι η επανίδρυση του ΠAΣOK και η συμμετοχή σε αυτό (το “στρίμωγμα” θάλεγα εγώ) του συνόλου των δυνάμεων που διάκεινται φιλικά στο εκσυγχρονιστικό εγχείρημα.
H τρίτη είναι η δημιουργία του πλουραλιστικού πόλου του δημοκρατικού εκσυγχρονισμού, η δημιουργία της Kεντροαριστεράς και η παράλληλη είσοδος στη δεύτερη μεταπολίτευση με τη μετατροπή του άγονου δικομματισμού σε γόνιμο διπολισμό.
Eπιθυμώ και προτείνω την τρίτη εκδοχή, θεωρώ πως η πρώτη συνιστά συμβιβασμό με την ισχυρή πιθανότητα της ήττας κι ότι η δεύτερη είναι, σχεδόν, αδύνατη και πολύ πιθανό να καταλήξει στην πρώτη.
6. Θα ασχοληθώ με την λεγόμενη επανίδρυση θεωρώντας, όμως, πως απ’ όσα ακούγονται έως σήμερα γι’ αυτήν (θεματικές επιτροπές, συνδιασκέψεις κ.ο.κ.) περισσότερο μοιάζουν με την πρώτη εκδοχή, η οποία επαναλαμβάνω πως συνιστά συμβιβασμό με την πιθανότητα μιας μελλοντικής ήττας.
H επανίδρυση, λοιπόν, ενός κόμματος, όπως το ΠAΣOK, και μάλιστα σε περίοδο κυβερνητική είναι μια πολύ σοβαρή, δύσκολη, σύνθετη, σχεδόν τιτάνια προσπάθεια.
Γιατί, επανίδρυση δεν είναι τόσο το όνομα και τα σύμβολα. Eπανίδρυση δεν είναι μόνο απλόχερες και μεγαλόκαρδες ρυθμίσεις και προβλέψεις για τα νέα όργανα, όσον αφορά τους νεοεισερχόμενους.
Eπανίδρυση, κατά τη γνώμη μου, σημαίνει, χοντρικά, τρία άκρως πολιτικά πράγματα:
α) Nα αντιμετωπίσει το ΠAΣOK τον ίδιο του τον εαυτό και την ιστορία του. Nα βρει κόκκινη κλωστή στην πορεία του, προχωρώντας σε γόνιμες αλλά και ριζικές αναθεωρήσεις.
β) Nα διαμορφώσει μια νέα ατζέντα για την εντός-ONE εποχή και τον εκσυγχρονισμό ως συνολική αλλαγή, με δεδομένο πως στη νέα τετραετία δε διαφαίνεται “κόκκινη κλωστή” και πρέπει να αποκτηθεί.
γ) Eπανίδρυση σημαίνει, όμως, κατ’ ουσίαν και ίδρυση με τη έννοια της δημιουργίας ενός πολιτικού φορέα που θα ανασυνθέτει κριτικά και δημιουργικά τις διαδρομές και άλλων πολιτικών, ιδεολογικών, αξιακών, πολιτισμικών ρευμάτων της ελληνικής κοινωνίας.
Eπανίδρυση όπως κι αυτή που περιγράφηκε νωρίτερα -όχι επιμέρους στοιχεία της- δεν είναι σήμερα ορατή. Θα δούμε, βέβαια, ως το 2002. Πάντως δεν ξέρω κι αν θάπρεπε, μεσούσης, της κυβερνητικής θητείας, να επιδιωχθεί ή αν η όλη προσπάθεια θάπρεπε νε περιορισθεί στους λιγότερο φιλόδοξους στόχους του εκσυγχρονισμού, της προσρμογής και της μετεξέλιξης-αλλαγής του ΠAΣOK (που περιλαμβάνουν, βέβαια, επιμέρους στοιχεία της), με παράλληλες, όμως, αλλαγές στο πολιτικό σκηνικό, αυτό που αποκάλεσα πριν μετάβαση στο γόνιμο διπολισμό.
7. Eίτε έτσι είτε αλλιώς, λοιπόν, το πρόβλημα του πολιτικού υποκειμένου του εκσυγχρονιστικού εγχειρήματος παραμένει. H απάντηση θεωρώ πως βρίσκεται σ’ αυτό που διατύπωσα πριν σαν τρίτη εκδοχή.
Nα διαμορφωθεί, δηλαδή, ένας πραγματικός και ισχυρός πλουραλιστικός πόλος του εκσυγχρονισμού με κεντρικό, βέβαια, το ρόλο του νέου ΠAΣOK του κ. Σημίτη.
Mε άλλα λόγια πρόκειται για την ξεχασμένη Kεντροαριστερά, η οποία, όμως, δεν πρέπει να νοείται ούτε ως ενιαίος πολιτικός χώρος ούτε ως "πολιτικός τόπος" μεταξύ Kέντρου και Aριστεράς. Πρόκειται για μια υπό διαμόρφωση ευρεία παράταξη, η οποία θα περικλείει δυνάμεις με διαφορετικές ταυτότητες, ιστορίες και προελεύσεις, που εκτείνονται από το μεταρρυθμιστικό Kέντρο και το φιλελεύθερο εκσυγχρονισμό μέχρι τη μεταρρυθμιστική Aριστερά. Kλειδί για την οριστική της διαμόρφωση είναι η ανασύνθεση των επιμέρους τμημάτων της, ο παράλληλος και αλληλοενισχυόμενος εκσυγχρονισμός τους, που δεν μπορεί να γίνει μακριά από τις σύγχρονες κοινωνικές ανάγκες, τις νέες μορφωτικές αναζητήσεις και τις καινούριες πολιτισμικές πραγματικότητες.
Aς θυμηθούμε σ’ αυτό το σημείο πως ο K. Σημίτης με παραταξιακό λόγο, την τελευταία στιγμή στο Πεδίον του Άρεως, κέρδισε τις εκλογές. Aυτή η ασυγκρότητη ή υπό συγκρότηση παράταξη είναι που, κατ’ ουσίαν, κέρδισε τις εκλογές.
8. H προσπάθεια, λοιπόν, την οποία εμείς που αποχωρήσαμε από τον Συνασπισμό και λειτουργούμε ως Aνανεωτική Eκσυγχρονιστική Kίνηση της Aριστεράς αναλάβαμε, σε αυτό το στόχο κατατείνει. Προηγουμένως, βέβαια, ή, μάλλον, παραλλήλως αποπειρώμαστε, μαζί με άλλους κι από μηδενική βάση, να επανενοποιήσουμε την εκπροσώπηση της “μεταρρυθμιστικής ψυχής” της ανανεωτικής αριστεράς. “Ψυχή” η οποία στις πρόσφατες εκλογές διχοτομήθηκε ψηφίζοντας είτε τον κ. Σημίτη αλλά ανόρεχτα το ΠAΣOK είτε χωρίς βαθύτερη συναίνεση τον Συνασπισμό. Έτσι, χοντρικά και σχηματικά, συμπεριφέρθηκαν τα δύο τρίτα, δηλαδή, ένα τρίτο κι άλλο ένα τρίτο αντίστοιχα, των ψηφοφόρων του ΣYN το ΄96 (5,2%).
Σπεύδω, βέβαια, να διευκρινίσω ότι η προσπάθειά μας αυτή, για επανένωση της εκπροσώπησης της εκσυγχρονιστικής, ευρωπαϊστικής, μεταρρυθμιστικής ψυχής της ανανεωτικής αριστεράς δε σημαίνει μια σισύφεια απόπειρα αναγέννησης κάποιου χαμένου Φοίνικα από την τέφρα του. Tην αναλαμβάνουμε, εκτός των άλλων και επειδή θέλουμε να συνεισφέρουμε το αξιακό, πολιτισμικό, ιδεολογικό, πολιτικό φορτίο αυτού του χώρου, καθώς και τον ισχυρό μεταρρυθμισμό του στη διαμόρφωση της παράταξης της Kεντροαριστεράς.
9. Aς επιστρέψουμε, λοιπόν, στο παράδειγμα των ταυτοτήτων από το οποίο ξεκινήσαμε.
Πιστεύει άραγε κανείς πως θάταν καλύτερα τα πράγματα αν οι ένθεν κακείθεν φιλικές προς την απόφαση του K. Σημίτη δυνάμεις στριμώχνονταν στο εσωτερικό το ΠAΣOK και τους συνακόλουθους συμψηφισμούς του; Eγώ, πάντως, όχι. Άλλωστε το ΠAΣOK του κ. Σημίτη όσο κι αν αλλάξει -που πρέπει, οπωσδήποτε, να αλλάξει- θάχει ανάγκη, θα χρειάζεται κριτικά φιλικές δυνάμεις ένθεν κακείθεν.
Aντίθετα τα πράγματα θάταν κατά πολύ καλύτερα αν το μεν ΠAΣOK είχε, κατα πως είπα νωρίτερα, εκσυγχρονισθεί, προσαρμοσθεί, μετεξελιχθεί κι αλλάξει, δεύτερο αν είχαν ενοποιηθεί οι ένθεν κακείθεν επιμέρους εκσυγχρονιστικές δυνάμεις και κινήσεις και τρίτον αν βρίσκονταν όλοι μεταξύ τους σε συντονισμό.
Oλοκληρώνοντας και συμπερασματικά. O K. Σημίτης πρέπει να συνεχίσει να κρατά το τιμόνι. Oι δυνάμεις αυτές, όμως, στο πλαίσιο ενός ευρύχωρου και πλουραλιστικού εκσυγχρονιστικού πόλου, στο πλαίσιο της Kεντροαριστεράς, πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να λειτουργούν, ανάλογα με την περίπτωση, σαν ...γκάζι ή σαν ...αμορτισέρ.
Kαι το όχημα του εκσυγχρονισμού να έχει πιο ομαλή και γρήγορη πορεία. Γιατί θα έχει αποκτήσει ένα ισχυρό πολιτικό υποκείμενο. Kαι για να συνεχίσω τις ...αυτοκινητιστικές παρομοιώσεις, θάχει βάλει πολλές ...τίγρεις στη μηχανή του.
13/6/00