Χρυσάφης Ιορδάνογλου
Ομιλία, Τρίτη 10 / 7 / 2001, Ολύμπιον, Θεσσαλονίκη, στην εκδήλωση με θέμα:: « Η προοπτική του εκσυγχρονιστικού εγχειρήματος »
Η κυβέρνηση της 4ετίας 1996 - 2000 ήταν μια πολύ καλή κυβέρνηση. Ηξερε τι ήθελε. Ηξερε πώς να το πετύχει. Ηξερε πότε να επιμένει. Και - εξ ίσου σημαντικό - ήξερε πότε να πεί όχι. Αυτό δεν γίνεται. Εδώ και ενα χρόνο οι αρετές αυτές έχουν ξεθωριάσει. Το ερώτημα είναι γιατί;
Δεν νομίζω ότι το πρόβλημα βρίσκεται στην γενική κατεύθυνση της κυβερνητικής πολιτικής. Η εμπλοκή υπάρχει στην αποσαφήνιση και - κύρια - στην υλοποίηση της πολιτικής.
Εξηγώ τι εννοώ γενική κατεύθυνση. Οι επιτελείς της κυβέρνησης και του ΠΑΣΟΚ ξέρουν ποιές είναι οι προτεραιότητες της 10ετίας: α) Ρυθμοί ανάπτυξης τουλάχιστον 4% το χρόνο για όλη τη 10ετία. β) Αναμόρφωση του κοινωνικού κράτους. γ) Εκσυγχρονισμός της δημόσιας διοίκησης.
Παρόμοια ήταν και η λαϊκή εντολή: 1. Συνεχείστε την ίδια εξωτερική πολιτική. Καλή είναι. 2. Υποβοηθείστε την άνοδο του βιοτικού επιπέδου χωρίς όμως να ξαναμοιράσετε δανεικά λεφτά. 3. Βάλτε σε τάξη τη διοίκηση και το κοινωνικό κράτος (ιδιαίτερα παιδεία - υγεία) χωρίς όμως να μας φεσώσετε με περισσότερους φόρους. Προσέξτε καλά. Προτιμούμε τη δική σας προσέγγιση στα πράγματα και σας εμπιστευόμαστε παραπάνω απο τους άλλους, αλλά αν δεν δούμε αποτελέσματα θα σας απολύσουμε χωρίς δεύτερη κουβέντα. Αυτά είπε ο λαός και δεν νομίζω ότι τον διαβάζω λάθος.
Η επίτευξη των παραπάνω προτεραιοτήτων απαιτεί μια σειρά απο μεταρρυθμίσεις και παρεμβάσεις.
Α] Ανάπτυξη. Τα τελευταία δυο χρόνια έχουμε πιάσει ρυθμούς ανάπτυξης 4% ετησίως. Δεν αρκούν και δεν αρκεί να τους έχουμε για 2-3 χρόνια. Πρέπει να διατηρηθούν σε όλη τη 10ετία και μετά την εκπνοή του Γ’ΚΠΣ. Η ανάπτυξη είναι το θέμα κλειδί. Η τρέχεις ή σε τρέχουν. Απο αυτήν εξαρτάται η μείωση της ανεργίας και η πορεία των δημόσιων οικονομικών. Για να διατηρηθεί και επιταχυνθεί η ανάπτυξη χρειάζεται να τονωθεί η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας. Αυτό προϋποθέτει επενδύσεις και -ιδιαίτερα - ιδιωτικές επενδύσεις. Ξέρουμε πιά ότι δεν υπάρχει υποκατάστατο στις ιδιωτικές επενδύσεις.
Εδώ τα πάμε αρκετά καλά τα τελευταία 5 χρόνια. Η περαιτέρω όμως αύξηση των ιδιωτικών επενδύσεων απαιτεί μακρο-οικονομική πειθαρχία, ομαλές εργασιακές σχέσεις και αντιστοίχηση αμοιβών και παραγωγικότητας. Επίσης απαιτεί μια σειρά από παρεμβάσεις: στο σύστημα φορολογίας των επιχειρήσεων, στις αγορές προϊόντων (οι ιδιωτικοποιήσεις δεν αρκούν αν δεν συνοδεύονται απο τόνωση του ανταγωνισμού στις αγορές), στη λειτουργία της δημόσιας διοίκησης (έτσι ώστε να πάψει να είναι ο βραχνάς που είναι σήμερα).
Β] Η μεταρρύθμιση του κοινωνικού κράτους και της διοίκησης είναι το άλλο κεντρικό θέμα. Ο τρόπος με τον οποίο θα γίνει θα επηρεάσει τη μορφή της ελληνικής κοινωνίας για πολλά χρόνια. Η ενίσχυση του κοινωνικού κράτους (υγεία, παιδεία, κοινωνικές ασφαλίσεις, αγώνας κατά της φτώχειας) θα απαιτήσουν νέους πόρους. Υπάρχουν όμως δύο περιορισμοί:
1. Τα χρήματα δεν μπορούν πλέον να δίνονται εκ του υστερήματος. Πρέπει να υπάρχουν. Για να υπάρχουν πρέπει να βγαίνουν. Και ο μόνος ασφαλής τρόπος να βγούν είναι η ανάπτυξη. Οπως βλέπετε όλα είναι αλληλένδετα.
2. Τα χρήματα δεν μπορούν πλέον να δίνονται χωρίς όρους και προϋποθέσεις. Με τις σημερινές μορφές διοίκησης και το υπάρχον σύστημα κινήτρων και κυρώσεων του δημόσιου τομέα, αν συνεχίσουμε να πληρώνουμε χωρίς προϋποθέσεις θα ρίχνουμε λεφτά σε πηγάδι δίχως πάτο και τα αποτελέσματα θα είναι μικρά σε σχέση με το τι ξοδεύουμε. Αυτό δεν μπορεί να γίνεται πιά.
Αν θέλουμε να πιάνουν τα χρήματά μας τόπο, απαιτείται πολύ αυστηρότερη στοχοθέτηση των δαπανών έτσι ώστε να πηγαίνουν εκεί που γνήσια χρειάζονται και όχι σε αυτούς που φωνάζουν περισσότερο. Απαιτείται σαφής κοστολόγηση των παρεχόμενων δημόσιων υπηρεσιών. Και φυσικά, απλοποίηση των διατυπώσεων που - εκτός των άλλων - θα περιορίσει τις ευκαιρίες για διαφθορά.
Οι δυσκολώτερες όμως μεταρρυθμίσεις θα είναι αυτές που σχετίζονται με την αξιολόγηση της απόδοσης υπηρεσιών και προσώπων με βάση το προϊόν τους δηλ. με βάση τα αποτελέσματα της δουλειάς τους για τον πολίτη που τις χρησιμοποιεί. Γι’ αυτόν υπάρχουν. Συνεπάγονται ριζικές αλλαγές στις κλίμακες των αμοιβών (για καλύτερη σύνδεση αμοιβής και απόδοσης) και στο σύστημα των προαγωγών.
Οι αλλαγές αυτές θα ξεβολέψουν κόσμο. Η αναβάθμιση όμως του κοινωνικού κράτους είναι, μακροχρόνια, όρος διατήρησης του κοινωνικού του χαρακτήρα. Αν δεν γίνει οι μεγάλες δημόσιες υπηρεσίες (ιδιαίτερα της Παιδείας και Υγείας) θα φυτοζωήσουν. Ολο και περισσότεροι ελληνες θα τις εγκαταλείπουν προς όφελος του ιδιωτικού τομέα και θα καταλήξουν να παρέχουν ενα σκελετό χαμηλής ποιότητας υπηρεσιών μόνο γιά τους φτωχούς. Οι συνέπειες θα είναι η αύξηση και η διαιώνιση της ανισότητας.
Μεταρρυθμίσεις και στον αναπτυξιακό και στον κοινωνικό τομέα θα γίνουν αργά ή γρήγορα με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Τις επιβάλλει η οικονομική λογική. Το θέμα είναι πώς θα γίνουν και προς ποιά κατεύθυνση, την σοσιαλιστική ή την συντηρητική.
Θα γίνουν σταδιακά για να απορροφήσουν τους κραδασμούς ή απότομα και υπό πίεση; Θα γίνουν με συνεννόηση ή με συγκρούσεις; Πάνω απο όλα, θα γίνουν με όχημα τον δημόσιο ή τον ιδιωτικό τομέα; Θα συνεχίσουν οι μεγάλες κοινωνικές υπηρεσίες να αποτελούν ευθύνη της κοινωνίας και να παρέχονται κύρια με φροντίδα του κράτους ή θα εγκαταλείπονται σιωπηρά (κανείς δεν θα το παραδεχτεί ανοιχτά αυτό) στον ιδιωτικό τομέα;
Στα διλήμματα αυτά υπάρχουν μόνο δυο ρεαλιστικές εναλλακτικές λύσεις: Η προωθούνται - και στον αναπτυξιακό και τον κοινωνικό τομέα - μέτρα ανάλογα με αυτά που υπαινίχτηκα πιο πάνω ή εγκαταλείπεται το έδαφος στην συντηρητική παράταξη να κάνει ότι καταλαβαίνει. Η ακινησία αποκλέιεται. Και όποιος λέει ότι υπάρχει ανώδυνη εναλλακτική λύση ή παίζει για τα την γαλλαρία ή δεν έχει καταλάβει που βρίσκεται, πόσο έχει αλλάξει η χώρα και μέσα σε ποιά πλαίσια έχει, με τη δική της θέληση, αποφασίσει να λειτουργεί.
Υπάρχουν ορισμένοι που υποστηρίζουν ότι ο λαός έχει κουραστεί και ότι θέλει να αποζημιωθεί για τις θυσίες της προηγούμενης 10ετίας. Αν υπονοούν ότι ο λαός θέλει επιστροφή στις πρακτικές της δεκαετίας του 80, κάνουν λάθος. Αν ήταν έτσι δεν θα εμφανίζονταν ενισχυμένη η ΝΔ αλλά η παραδοσιακή αριστερά. Ο κόσμος δεν θέλει επιστροφή στην πρακτική του δίνουμε απο αυτά που δεν έχουμε. Ξέρει ότι αυτά δεν αποδίδουν και ότι θα του κοστίσουν τα μαλλιοκέφαλά του σε μελλοντικούς φόρους. Ας μην υποτιμούμε τη νοημοσύνη των ελλήνων. Φεσώθηκαν μια φορά, έμαθαν και αν κάποιος επιχειρήσει να το ξανακάνει θα τον δούν να έρχεται απο μακριά και θα του το πληρώσουν. Τα προβλήματα του ΠΑΣΟΚ δεν οφείλονται σε αλλαγή των διαθέσεων του εκλογικού σώματος αλλά στις αδυναμίες και τα σφάλματα της κυβέρνησής του.
Σας έδωσα το απόσταγμα του εκσυγχρονιστικού εγχειρήματος σήμερα και είπα ότι αυτά είναι γνωστά στους επιτελείς της κυβέρνησης. Η εμπλοκή δεν βρίσκεται στην γενική κατεύθυνση αλλά στην αποσαφήνιση και στην υλοποίηση της πολιτικής. Με ποιά συγκεκριμένα μέτρα και μεθοδεύσεις θα γίνουν. Πώς θα παρουσιαστούν ώστε να ξέρουμε που εντάσσονται τα μέτρα και τι να περιμένουμε απο αυτά. Γιατί λοιπόν αυτή η δυστοκία; Γιατί οι καθυστερήσεις;
Το κύριο πρόβλημα είναι η κατάρρευση της εσωτερικής συνοχής του κόμματος σε όλα τα επίπεδα: απο την αλληλεγγύη του υπουργικού συμβουλίου μέχρι τη βάση του. Ακόμη και οι λίγες πρωτοβουλίες που πήρε η κυβέρνηση δεν βοηθήθηκαν. Στην αρχή είδαμε μέτρα και πρωτοβουλίες να στηρίζονται μόνο απο τους υπουργούς που τα προωθούσαν και κανέναν άλλο. Στη συνέχεια ήλθαν και οι διαχωρισμοί θέσης: υπουργοί διαφωνούσαν -ευθέως ή εμμέσως- με την πολιτική συναδέλφων τους. Στην αρχή το φαινόμενο περιορίζονταν στα κορυφαία στελέχη του υπουργικού συμβουλίου. Μετά τα - όντως - μεγάλα σφάλματα στο ασφαλιστικό, η αποδιάρθρωση αγκάλιασε το σύνολο της κοινοβουλευτικής ομάδας. Και καταλήξαμε στο γκροτέσκο θέαμα μιας κυβέρνησης που βασίζονταν στην αντιπολίτευση για να περάσει τα νομοσχέδιά της. Οι πάντες πια βγάζουν την ουρά τους απ’ έξω. Πάνε στις επαρχίες τους και λένε: “δε φταίω εγώ για το τάδε μέτρο. Εγώ δεν ψήφισα το δείνα νομοσχέδιο”. Νομίζουν ότι αυτό τους βοηθάει. Κάνουν λάθος. Αυτό απλώς προβάλλει εικόνα αποσύνθεσης. Ο κόσμος θέλει κυβέρνηση, όχι δικαιολογίες. Και δεν θέλει συμπολίτευση α λα κάρτ.
Οι συνέπειες αυτής της κατάστασης πάνω στο κυβερνητικό έργο είναι δηλητηριώδεις. Κανένας υπουργός δεν ξέρει αν θα βρεί επαρκή αριθμό βουλευτών να στηρίξουν τα μέτρα του και επομένως δεν τολμά να κουνηθεί.
Οι συνέπειες για τον τόπο μπορεί να είναι ακόμη χειρότερες. Η κυβέρνηση πλέον εκπέμπει τόσα δείγματα αδυναμίας που ενθαρρύνει κάθε είδους κεκτημένα συμφέροντα να δοκιμάσουν την τύχη τους μπάς και πετύχουν κάτι παραπάνω. Δεν μέμφομαι κανέναν. Ετσι παίζεται το παιχνίδι στις δημοκρατίες και έτσι το θέλαμε να παίζεται. Εκείνο που λέω είναι ότι αν μια κυβέρνηση είναι τόσο αδύναμη που δεν μπορεί να συμβιβάσει επι μέρους απαιτήσεις με τις στρατηγικές επιδιώξεις της χώρας οι απαιτήσεις αυτές θα μετατραπούν σε χιονοστιβάδα και οι συνέπειες θα είναι καταστρεπτικές.
Αυτό δεν μπορεί να συνεχιστεί. Ακόμη και κείνοι που δεν θέλουν να δούν τον Σημίτη ούτε ζωγραφιστό θα πρέπει να έχουν καταλάβει ότι με αυτόν τον τρόπο δεν πάμε για ήττα στις προσεχείς εκλογές αλλά για πανωλεθρία. Και αυτό δεν αφορά μόνο το ΠΑΣΟΚ αλλά την ευρύτερη σοσιαλιστική παράταξη στην οποία είμαι αφοσιωμένος εδώ και δεκαετίες. Δεν είμαστε ούτε το Βρετανικό Εργατικό κόμμα ούτε η Γερμανική σοσιαλδημοκρατία για να αντέξουμε 18 και 16 χρόνια εκτός εξουσίας.
Είναι φανερό λοιπόν ότι το κύριο πρόβλημα βρίσκεται στο κόμμα και, επομένως, ορθώς ο πρωθυπουργός επέλεξε την λύση της επίσπευσης του συνεδρίου. Το συνέδριο αυτό δεν πρέπει να είναι συνέδριο ξεκαθαρίσματος λογαριασμών. Πρέπει όμως να είναι συνέδριο ξεκαθαρίσματος απόψεων.
Το ξεκαθάρισμα λογαριασμών δεν συμβιβάζεται με τη φύση του ΠΑΣΟΚ ως μεγάλης πολυσυλλεκτικής παράταξης. Το ΠΑΣΟΚ είναι και πρέπει να παραμείνει μια ευρεία εκκλησία όπου οι μεν χρειάζονται τους δε και οι δε τους μεν. Είναι επικίνδυνο να βάλεις ενα κόμμα ή εναν λαό μπροστά στο δίλημμα του να συνταχθεί απόλυτα είτε με την μεταρρύθμιση και τον εκσυγχρονισμό είτε με εναν λαϊκισμό που στην ουσία θέλει να αφήσει τα πράγματα ως έχουν. Ο ελληνικός λαός (και επομένως και τα μέλη του ΠΑΣΟΚ) είναι δίβουλος πάνω σε αυτό το δίλημμα και πότε συντάσσεται με τη μια πλευρά και πότε με την άλλη.
Ξεκαθάρισμα όμως απόψεων που να βάζει τις βάσεις για μια νέα συνεννόηση μέσα στο κόμμα πρέπει να γίνει. Είναι άλλο πράγμα να έχεις μιαν ορχήστρα που δεν συγχρονίζεται απόλυτα και άλλο το να έχεις μια κακοφωνία από όπου κανείς δεν μπορεί να ξεχωρίσει τη μελωδία που παίζεται.
Στην πορεία για το συνέδριο ίσως να ακούσετε ότι οι εκσυγχρονιστικές απόψεις αποτελούν φιλελεύθερη στροφή. Σαχλαμάρες. Αν αυτή ήταν η πρόθεση δεν θα σπάζαμε τα νεύρα μας με την ανάγκη αναβάθμισης του κοινωνικού κράτους ούτε θα γινόμασταν κακοί με φίλους. Θα επιλέγαμε κάτι ευκολώτερο αλλά και απείρως συντηρητικότερο: όποτε επέτρεπαν τα δημόσια οικονομικά θα συνηγορούσαμε υπέρ μιας γενναίας μείωσης του φόρου εισοδήματος σε όλες τις κλίμακες και θα αφήναμε το κοινωνικό κράτος στην τύχη του. Λοιπόν, δεν πρόκειται για φιλελεύθερη στροφή. Δεν πρόκειται κάν για ενδιάμεση λύση ανάμεσα στη σοσιαλδημοκρατία και τον φιλελευθερισμό. Πρόκειται για την αναγκαία προσαρμογή του σχεδίου και των μεθόδων της σοσιαλιστικής παράταξης στα νέα δεδομένα (ιδίως μετά την χρεωκοπία των κεντρικά σχδιασμένων συστημάτων). Χωρίς την προσαρμογή αυτή η σοσιαλιστική παράταξη ούτε μπορεί να παραμείνει δύναμη εξουσίας για πολύ ούτε να υπηρετήσει τις αξίες της της κοινωνικής αλληλεγγύης. Το εκσυγχρονιστικό εγχείρημα είναι αλλαγή μεθόδων με στόχο την καλύτερη εξυπηρέτηση των ίδιων αξιών.
Είμαστε οι μόνοι που μπορούν να προωθήσουν αυτές τις αναγκαίες προσαρμογές στην παράταξη και την χώρα. Η συντηρητική παράταξη έχει - φυσικά - τις δικές της προτεραιότητες. Η παραδοσιακή αριστερά έχει πάρει άδεια άνευ αποδοχών απο την πραγματικότητα εδώ και χρόνια. Δεν υπάρχει κανένας άλλος, μόνο εμείς. Το μόνο που μπορώ να πώ είναι, καλή επιτυχία στο συνέδριο.